ادبیاتی با موقعیت سیاوش وار و معصومانه - باشگاه فوتبال بارسلونا

به گزارش ایسنا، چند سالی است روز هجدهم تیرماه هم زمان با روز درگذشت مهدی آذریزدی- نویسنده ادبیات کودک و نوجوان - در تقویم رسمی کشور به نام روز ادبیات بچه ها و نوجوانان نام گذاری شده است. هرچند این نام گذاری با انتقادهایی از سوی نویسندگان این حوزه همراه بود. البته مخاطب این نام گذاری ها عموم مردم هستند تا به این موضوع توجه نشان دهند.

در سال های اخیر در داوری جوایز معمولا از کیفیت محتوایی پایین اما تصاویر خوش رنگ و لعاب کتاب ها، بازاری شدن بخشی از ادبیات، رفتن به سمت ادبیات ترجمه و موضوعاتی از این دست سخن می گویند. مثلا در بیانیه یکی از جوایز در داوری بخش ادبیات کودک و نوجوان آمده است: در بخش داستان کودک و نوجوان، نظر کارشناسان بر رشد نسبی در محتوای آثار بود ولی مشکل عمده اغلب آثار این رده سنی را می توان به نگارگری و تصویرسازی های روی جلد و یا متن کتاب ها نسبت داد.

در بخش شعر کودک و نوجوان سال به سال از توجه ناشران به شعر نوجوان کاسته شده و رویکرد افراطی به نشر کتاب های کارتونی فاقد محتوای ارزشمند برای خردسالان بیشتر می گردد.

محمدرضا یوسفی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در گفت وگو با ایسنا درباره نام گذاری روز ملی ادبیات کودک و نوجوان که با نام مهدی آذریزدی گره خورده است، بیان می کند: من با همه احترامی که برای مرحوم آذریزدی قائلم، او را نویسنده ای خلاق نمی دانم، ایشان نویسنده بازنویس بود و من داستان خلاقه ای از او ندیده ام. بازنویسی هم نیاز به خلاقیت ندارد، شاید بگویید شرایط آذریزدی فرق دارد اما اگر به شرایط او هم برگردیم ما نویسنده خلاق تری هم داریم مانند فضل الله مهتدی صبحی. در ایران ادبیات ما یک ادبیات دولتی است و دولت انتخاب می کند. من به نام نویسنده از این نام گذاری زیاد شاد نیستم؛ البته شادم که روزی برای ادبیات کودک داریم اما زمانی که آذریزدی را نمادش می کنند به نام نویسنده احساس حقارت می کنم و می گویم آیا ما نویسنده قدرتمندتری نداشتیم؟ داشتیم.

او خاطرنشان می کند: ناشر درد جانکاهی است که امروز بر ادبیات کودک و نوجوان عارض شده است. همه چیز دولتی شد البته بذرش پیش از انقلاب کاشته شده بود؛ نفت آمد هم ما را پولدار کرد و خدماتی به ما داد و هم بدبختی های بسیاری برای ما آورد از آن جمله این که همه چیز به حیطه مدیریت دولتی رفت. خوشبختانه ادبیات دولتی نتوانست ادبیات بزرگسال را تحت تصرف خود بگیرد اما ناشر کودک که تعیین کننده است، دولتی است، خریدار تعیین کننده هم دولتی است. هر ناشر خصوصی هم چشمش به این است که کانون پرورش فکری یا آموزش و پرورش یا وزارت ارشاد چقدر از او کتاب می خرد. ناشر امروز ما و حتی نویسندگان ما، مخاطب خود یعنی بچه ها را فراموش کرده اند که من علتش را سلطه دولت بر ادبیات می دانم، دولتی که یک بازنویس را نماد ادبیات کودک می کند. ادبیات باید خلاقیت داشته باشد، آیا شما کسی را که در نقاشی کپی کاری کرده، کننده نقاشی ایران می کنید؟ یا شاعری را که از دیگران الهام گرفته، شاعر برگزیده می کنید؟ نمی کنید. بلکه فردوسی یا حافظ را نماد شعر می کنید زیرا در واژه و سوژه و پرداخت هنری انقلاب کردند. اما اتفاقی است که افتاده و اگر این حرف ها را می زنم این است که بدانید من با این انتخاب ها موافق نیستم، از اول هم موافق نبوده ام.

یوسفی معتقد است سلطه ادبیات دولتی مخاطب را از نویسندگان گرفته و ادامه می دهد: من با 30 ناشر کار می کنم، کمتر ناشری به جبر و بیشتر به اختیار چشم شان به بخش دولتی است. عوارض این نگاه این است که شما می گویید چرا امروز ادبیات کودک و نوجوان این طور است؟ چرا ترجمه مسلط شده؟ سوالات منطقی و درستی است. زمانی که ادبیات دولتی را رایج کنید نویسنده و ناشر هم دولتی می گردد. نویسندگان جوانی هستند که به خاطر عشقی که دارند، داستان می نویسند اما به محض این که جلو می آیند، با موقعیتی روبه رو می شوند که یا باید کارهای سفارشی بنویسند یا ننویسند. ما تعداد محدودی نویسنده داریم که به صورت مستقل، برای ادبیات کودک و مخاطب نوشته و می نویسند. آقایان مدیر این شرایط را به وجود آوردید و جامعه هم خواسته و ناخواسته به این مسئله تن داده است، حداقل این بیماری را درمان کنید. مردم که به موقعیت ادبیات کودک آگاه نیستند، مدیریت و اندیشه شما این شرایط را به وجود آورده و بخش خصوصی را به انزوا کشانده است. این مواخذه من است. جامعه ما جامعه ای است که بحران ها را پشت سر می گذارد و ما آرام آرام مخاطب خود را پیدا می کنیم.

یوسفی با اشاره به تیراژ 20 هزارتایی کتاب خود در سال 57 و مقایسه آن با تیراژ الان کتاب هایی که به پشتوانه تجربه 40 ساله خود نوشته است، می گوید: با 40 سال تجربه مجموعه ای به نام داستان های شاهنامه برای بچه ها بازآفرینی کردم، نه بازنویسی مثل کار مهدی آذریزی. این کتاب بعد از ترجمه در روسیه به نام کتاب سال روسیه شناخته می گردد اما تیراژش در کشورمان هزارتاست. حال این کتاب در حجم انبوه کتاب های بازاری و کتاب ترجمه چطور مقابله کند؟ موقعیت سیاوش وار و معصومانه ای است برای ادبیات کودک ما. ما این شرایط را داریم. ناامید هم نیستم. معتقدم جامعه دارد به موقعیت خود برمی گردد و من امیدوارم روزی مجدد مخاطب مان را به دست بیاوریم.

او همچنین درباره کاهش کیفی آثار و توجه به تصویر اظهار می کند: ادبیات کودک و خردسال نه تنها در ایران بلکه در جهان پیوند تنگاتنگی با تصویر پیدا کرده است. این مسئله رهاورد دوران مدرنیسم است. اما من بر این باورم اگر بخواهیم به ساختار واقعی قصه برای کودک و خردسال بنگیریم، شیوه های کهن که فقط قصه بود، کاربردهای غنی تری دارد. علتم این است زمانی که شما از کودکی قصه را بخوانید و تصویری وجود نداشته باشد، فکر خلاق تری خواهید داشت؛ تصویر یعنی یک نما از لحظه ای از داستان. مثلا بز زنگوله پا را می خواهید در 12 فریم تصویرگری کنید، منظورم تصویرگری خوب و هنری است نه بازاری، خود به خود این داستان در 12 فریم قصه را خلاصه می کند. اما در قصه گویی کهن، قصه گو زمانی که قصه را تعریف می کرده، کودک مجبور بوده قصه را در فکرش تجسم، تصویرگری و تخیل کند که یک بستر پویا و پررمز و راز دارد.

او با اشاره به ترجیح مردم برای تماشای فیلم بر خواندن کتاب، می افزاید: علت این اتفاق ساده بودن صورت مسئله است، مثلا شما در طی دو ساعت جنگ و صلح را می بینید. من در پی نفی ارزش این هنر نیستم اما هنوز که هنوز است هیچ هنری نتوانسته جایگاه تأثیرگذاری قصه و قصه گویی را به شکل شفاهی و یا مکتوب بگیرد. هرچند هنر قصه گویی از حافظه جمعی مردم فراموش شده و کتاب کودک به شرایط اسفناکی در کشور مبتلا شده است و با شرایط کرونا کتاب کودک خوب خیلی کم و به ندرت چاپ می گردد. البته کتاب های بازاری همچنان منتشر می شوند و شرایط خود را پیدا می کنند. ادبیات بازاری خود را با شرایط تطبیق می دهد. همیشه همین طور بوده است.