مهم ترین عامل کنترل دیابت - باشگاه فوتبال بارسلونا

گفت و گو با دکتر سیدرضا راست منش، متخصص تغذیه و رژیم درمانی

برای بیماران دیابتی که می خواهند در کنترل بیماری خود نقش فعالی داشته باشند، خواندن این مطلب را توصیه می کنیم. آیا رژیم غذایی می تواند مانع تشدید بیماری گردد؟ آیا رژیم غذایی مصادف با نخوردن و کم خوردن یا رنج کشیدن است؟ دکتر سیدرضا راست منش، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی در این مورد شرح می دهد.

آقای دکتر! معیار شما برای دادن رژیم غذایی در یک بیمار دیابتی چگونه است؟

اگر قندخون ناشتا بیشتر از 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد، بیمار وارد مرحله آغاز دیابت یا مبتلا به دیابت شده است اما آنچه مهم است قندخون 2 ساعت بعد از مصرف یک صبحانه استاندارد است. خیلی از مواقع دیابت بعد از آزمایش قندخون 2 ساعته شناسایی می گردد. به عبارت دیگر فقط با آزمایش قندخون ناشتا (FBS)، بخش عمده ای از بیماران را از دست می دهیم. توصیه این است افرادی که سابقه دیابت در بستگان درجه یک دارند یا آزمایش قندخون آنها به هر دلیلی بالاتر از حد معمول است، آزمایش جدیدی انجام دهند. همانطور که می دانیم دو نوع دیابت داریم؛ نوع یک و نوع دو. نوع یک با انسولین کنترل می گردد ولی نوع دو احتیاج به انسولین ندارد اما اگر کنترل مناسبی نداشته باشیم به مرور زمان بیماران احتیاج به انسولین پیدا می نمایند. تیپ های دیگر دیابت مانند دیابت دوران بارداری یا نوسانات قندخون در اثر به هم خوردن سیستم ایمنی یا التهاب هم دیده می گردد ولی به دلیل اهمیت و تعداد زیاد بیماران مبتلا به دیابت نوع دو به این مقوله می پردازیم. پس ما با یک رژیم غذایی مناسب که (برای هر بیماری) فرق دارد می توانیم کیفیت زندگی بیماران را ارتقا دهیم. در دیابت نوع دو معمولا ما با بیماران چاق روبه رو هستیم پس باید وزنشان را کاهش دهیم.

چگونه؟

اینکه بیماران باید وزن خود را کاهش دهند یک پیام عمومی است. چنین پیامی نباید در افراد دیابتی این آسودگی خاطر را پدید آورد که تصور نمایند خود به تنهایی قادر به انجام این کار هستند چون دچار خسارت بزرگی می شوند.

یادآور می شوم قضیه پیچیده تر از آن است که صرفا با کم کردن وزن یا خواندن مطالب متنوع در کتاب ها، مجله ها یا بروشورها بی احتیاج از یاری متخصصان تغذیه باشیم. برای کنترل بیماری همانطور که نمی خواهیم قندخون بالا باشد به همان نسبت هم قصد نداریم قندخون را با سرعت پایین بیاوریم. زیرا ممکن است به سیستم عصبی صدمه وارد گردد و خطرهایی از قبیل از حال رفتن، بیهوش شدن و کاهش سطح هوشیاری به وجود بیاید و حیات عمومی بیمار تحت تاثیر قرار گیرد. افراد دیابتی، زمانی بیشترین منفعت را می برند که علاوه بر کاهش وزن فعالیت بدنی مناسب هم داشته باشند. تلفیق این دو با هم و تحت نظر پزشک بسیار موثر واقع می گردد. در کاهش وزن مهم ترین اصل کاهش اندازه دور شکم است چون به طور فیزیولوژیک، عمده غذای خورده شده به صورت چربی در شکم ذخیره می گردد و انرژی دریافت شده هم از این ناحیه تامین می گردد. چربی در این ناحیه بیشترین ارتباط را با مقاومت به انسولین و افزایش شانس بروز دیابت و افزایش شدت بیماری و عوارض بیماری دارد. اما کم کردن اندازه دور شکم طی مراحل متعددی صورت می گیرد تا به بیمار فشار زیادی وارد نگردد.

کاهش وزن یا کم کردن دور شکم معمولا کار دشواری است چطور ممکن است به بیمار فشار وارد نگردد؟

یکی از ساده ترین راه ها این است که تعداد وعده ها را زیاد و اندازه کالری را تا جایی که می توانیم کاهش دهیم. در مرحله اول به طور ناگهانی این کار را انجام نمی دهیم تا بیمار احساس گرسنگی کند. گاهی بیمارن دیابتی می گویند بعد از خوردن غذا احساس سیری دارم ولی اضافی غذا را برای لذت می خورم پس ما باید این قسمت از غذا را که به خاطر لذت خورده می گردد حذف کنیم. اگر بیمار 3 وعده در روز غذا می خورد وعده های غذایی وی را به 5 یا 6 وعده تقسیم می کنیم. این روش به آهستگی کالری را کاهش می دهد و کالری 2 یا 3 وعده به 5 یا 6 وعده تقسیم می گردد. قدم بعدی کم کردن مواد قندی ساده است. قندهای ساده عبارتند از قند، شکر، عسل، مربا، تافی، بیسکویت و هر آنچه که بعد از قرار گرفتن روی زبان بلافاصله احساس شیرینی کنیم. نشاسته ها هم به قند تبدیل می شوند ولی زمان بیشتری طول می کشد تا قندخون را افزایش دهند. مواد نشاسته ای شامل برنج، سیب زمینی، ماکارونی و انواع نان هاست. ما نمی توانیم افراد را از خوردن برنج منع کنیم، چون در سبد غذایی ما ایرانیان برنج و نان جزو غذاهای رایج هستند. تاکید بر آن است برنج را به جای اینکه به صورت چلو مصرف کنیم به صورت پلو بخوریم یعنی داخل برنج حبوباتی مانند عدس، ماش، لوبیا و باقلا را اضافه کنیم. برنج به تنهایی قندخون را به سرعت بالا می برد ولی با افزودن حبوبات به کاهش قندخون یاری خواهد نمود.

بعضی از بیماران زمانی که از بیماری خود آگاه می شوند شاید غذای کمتری بخورند یا حتی بعضی از مواد غذایی را از سبد غذایی خود حذف نمایند. آیا این روش صحیح است؟

وقتی بیماران گرسنه می شوند نباید از خود مقاومت نشان دهند. نتیجه این مقاومت خمودی، سرگیجه، سردرد، بی حوصلگی و در نهایت کاهش کیفیت زندگی است. بهتر است بیماران همواره میوه های کم شیرین مانند سیب همراه داشته باشند و به محض گرسنگی با خوردن یک عدد میوه جلوی ضعف را بگیرند. نتیجه این مقاومت پیامدی جز حرص و ولع بسیار شدید در ساعت های بعدی روز نخواهد داشت. این افراد بدون اینکه متوجه باشند بیشتر از حد معمول غذا می خورند و در واقع تمام کوشش ها برای داشتن یک رژیم صحیح از بین می رود. افراد دیابتی می توانند از گروه های غذایی شش گانه برحسب اندازه انرژی کربوهیدرات، پروتئین و چربی استفاده نمایند. هرچه می خوریم به قند تبدیل می گردد ولی نحوه استفاده از هرگروه مواد غذایی و اندازه آن به وسیله پزشک تغذیه، معین می گردد و نکته بسیار مهم آن است که بیماران دیابتی باید از خوردن نمک پرهیز نمایند. اما معمولا به بیمارانی که دچار افزایش فشارخون هستند چنین توصیه ای می گردد.

بله. اما مصرف نمک خود هم باعث افزایش قندخون و افزایش مقاومت به انسولین می گردد به عبارت دیگر اگر بیماران را ترغیب کنیم از مصرف این چاشنی در غذاها خودداری نمایند غذا طعم کمتری خواهد گرفت و باعث می گردد بیماران کمتر غذا بخورند و در نتیجه مقاومت به انسولین هم کم می گردد.

منبع:هفته نامه سلامت

/ج

منبع: راسخون